سلام به همه همراهان رسانه فارسی! امروز می خواهیم در مورد اصول کلی مصاحبه باهاتون صحبت کنیم. می تونم بگم که این مقاله، بهترین و مهم ترین ویژگی های مصاحبه خوب رو در اختیار شما میذاره. پس با ما همراه باشد.
چقدر و چگونه با حرف های نادرست مصاحبه شونده برخورد کنیم؟
مصاحبه کننده دو نوع بررسی بر روی صحبت ها و نظرات مصاحبه شونده خواهد داشت:
1. پس از انجام مصاحبه و سنجش حرف ها و نظرات او
2. در حین مصاحبه
که البته عملکرد مصاحبه کننده در این مورد، تا حد زیادی بستگی به غرض مستند ساز، لحن عمومی فیلم، رویکرد و احساس فیلمساز نسبت به مصاحبه شونده دارد. البته باید در این مورد هم تعادل را رعایت کرد و نباید با مرتبا به نقض صحبت های طرف مقابل بپردازیم و نقش یک بازپرس پرونده را بازی کنیم! از طرفی اگر جایی احساس کردیم که مصاحبه شونده به تناقض گویی روی آورده است و آمار و اطلاعاتی می دهد که با آمار های قبلی متفاوت است، باید به او تذکر دهیم. در این جا ممکن است که مصاحبه شونده بخواهد حرف های خود را تصحیح کند و یا منظور حرف هایش را توضیح دهد. اما اگر ما بخواهیم کاراگاه بازی در بیاوریم و مداما به او اثبات کنیم که دروغ می گوید، باعث می شود مخاطبان این احساس را پیدا کنند که مصاحبه کننده جانب انصاف را رعایت نمی کند و مصاحبه هم جذابیت خود را از دست می دهد.
صراحت در حین ادب
یکی از اصول کلی مصاحبه، اصل ادب و احترام متقابل است. شما باید این موضوع را مد نظر داشته باشید که از فرد مصاحبه شونده دعوت کرده اید تا مقابل دوربینی بنشیند که میلیون ها تماشاچی دارد و به سوالات شما پاسخ دهد.
ما یک سری پرسش داریم که باید در کمال ادب مطرح شوند اما نه آنقدر غیر مستقیم که نه مصاحبه شونده منظور ما را به درستی متوجه شود و نه مخاطبان. از طرفی نباید آنقدر صریح و رک بپرسیم که فرهنگ مصاحبه خدشه دار شود و عزت نفس طرف مقابل زیر سوال برود.
مثلا زمانی که با صراحت کامل از فرد مصاحبه شونده می پرسیم: «درست است که شما در پولشویی بانک ملی مرکزی نقش داشته اید؟» هم او و هم مخاطبان شوکه می شوند.
اگر چه پرسش های صریح هم مزیت هایی دارند و راه های فرار از واسخ را برای فرد مصاحبه شونده می بندند، اما از لحاظ اخلاقیات و حفظ ادب، بهتر است که سوالاتمان را با لحنی محترم و مودبانه مطرح کنیم (همچنان که صریح هم هستیم).
یکی از پیش نیاز های اصلی برای تولید برنامه های تلوزیونی و حتی تولید مستند، این است که آموزش مصاحبه را به صورت صحیح فرا گرفته باشید. شما میتوانید به صورت رایگان این مبحث مهم را در رسانه فارسی بیاموزید
مفهوم بی طرفی مصاحبه کننده
رعایت جانب احتیاط و بی طرفی از اصول کلی مصاحبه است. «مصاحبه کننده یا مستند ساز بی طرف نیست.» این حرف کاملا درست است، اما با در نظر گرفتن دو ملاحظه زیر:
۱. موضع داشتن حق ماست ولی نه به این معنا که در همه ی لحظات به دنبال اثبات موضع خودمان باشیم. بهتر است که بگذاریم مصاحبه شونده هم حرف های خود را بزند و ما هم در حد نیاز از موضع خودمان دفاع کنیم و تشخیص و تصمیم گیری را به عهده ی مخاطبان بگذاریم.
۲. موضع داشتن حق ماست، اما همیشه هم به قطعیت موضع خودتان شک داشته باشید. از این دیدگاه، بی طرفی به این معنا می شود که: اگر چه با نظرات مصاحبه کننده ها به طور کلی مخالفیم؛ اما ممکن است فقط یک جمله ی آن ها بتواند حقایقی را برای ما روشن کند و نظر ما را راجع به یک موضو و شخص عوض کند. پس به این نتیجه می رسیم که بی طرفی هم استراتژی است و هم تاکتیک. استراتژی از این لحاظ که بگذاریم شخص مصاحبه شونده، حق بیان نظراتش را دارد و ممکن است با صحبت هایش حقایقی را نیز برملا کند و تاکتیک به این معنا که بگذاریم مخاطبان خودشان ببینند و بشنوند و خودشان هم داوری کنند؛ نه این که ما از یک موضع مشخص وارد گفتمان با مصاحبه شوندگان بشویم و مدام هم حرف ها و نظرات خودمان را تکرار کنیم.
چالش در مصاحبه؛ چه کسی چه کسی را هدایت می کند؟
بدون شک، مصاحبه بین دو فرد زیرک و باهوش، از جذاب ترین گفتگو هاست. در بیشتر مورد انگیزه بحث در مصاحبه کننده با مصاحبه شونده متفاوت است. اینجاست که یک مصاحبه شونده ی قدر دوست دارد بحث را به گونه ای پیش ببرد که راجع به موضوعات دلخواه خودش صحبت کند. اما مصاحبه کننده هم مسئولیتی در این گفتگو دارد. یا باید در سکوت به صحبت های دلخواه مصاحبه شونده گوش کند و صحبتی بر خلاف او نکند و یا نظرات مخالفی را ابراز کند که حتی ممکن است، بحث میان دو شخص بالا بگیرد.
با توجه به اصول کلی مصاحبه، اینجا چند فرضیه در مورد صحبت های مصاحبه شونده وجود دارد:
- شاید حوزه ی صحبت های مصاحبه شونده مهم تر است و اتفاقا باید به همان موضوعات پرداخت.
- شاید دانش و تجربه اش در آن زمینه بیشتر باشد و در مورد پرسش های مصاحبه کننده، حرفی برای گفتن ندارد.
- با غرض ورزی خاصی صحبت می کند و هدفش به چالش کشیدن بحث در موضوعات حاشیه ای است.
پس وظیفه ی مصاحبه کننده است که پیش از انجام مصاحبه، این مسائل را برای فرد مقابل روشن کند و دور نمای مسیر مصاحبه را برای او ترسیم کند تا حین گفتگو به مشکل خاصی بر نخورند.
مصاحبه کننده در عین این که گوشی برای شنیدم دارد، زبانی هم برای قطع کردن کلام فرد مقابل دارد؛ آن هم درست زمانی که به بیراهه رفته است و مصاحبه کننده هم به دلیل اینکه جذب خوش صحبتی و فصاحت کلام او شده، دیگر به محتوای کلام کاری ندارد. شاید با قطع کلام او، شور و شوق او خاموش شود، اما باید در نظر داشته باشیم که او برای پاسخگویی به پرسش های مهم و معینی اینجاست، نه سخنوری!
توصیه میکنیم محتوای یک مجری به عنوان مصاحبه کننده چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟ را در رسانه فارسی حتما آن را مورد مطالعه قرار دهید
در کتاب های درسی روزنامه نگاری یک دسته بندی مهم برای انواع مصاحبه داریم:
- مصاحبه آزاد
- مصاحبه ساختارمند
اصول کلی مصاحبه آزاد و ساختارمند با هم متفاوت است. در مصاحبه آزاد، بدون داشتن پیش زمینه ی قبلی، با فرد مقابل مان گپ می زنیم تا ببینیم به کجا می رسیم. گاهی بحث جالب می شود و گاهی هم مصاحبه یک خط ممتد را طی می کند.
در مصاحبه ساختارمند، سوالات از قبل مشخص شده است و هدف ما گرفتن مصاحبه ای است که به فیلم مستند مان مربوط باشد. از طرفی همیشه آماده ایم تا در صورت به وجود آمدن بحث های ناخواسته از آن ها اسقبال کنیم و حتی با پرسش های کوتاه، شخص مصاحبه شونده را به ادامه ی صحبت در آن زمینه تشویق کنیم.
به این فکر کنید که یک مصاحبه با ساختار آزاد چقدر می تواند پیش بینی نشده و جذاب باشد. شاید بگویید مصاحبه با افرادی که در جریان یک رویداد خیابانی بوده اند، پیش بینی نشده تر است؛ اما واقعیت این است که هیچ چیزی پیش بینی ناپذیزتر از مصاحبه در قالب فیلم نیست. نه فقط بخاطر حرف هایی که مصاحبه شونده می زند؛ بلکه لحن کلام، روحیه (سرخوش است یا دمغ)، موضوعی که باب صحبت های جدید و پیش بینی نشده را باز می کند و همه ی عوامل دیگر، مصاحبه را به یکی از پیش بینی نشدنی ترین بخش های فیلم مستند تبدیل می کند.
پس نباید بخاطر ساختارمند بودن مصاحبه، راه را برای گفتن صحبت های آزاد و پیش بینی نشده ببندیم.
پس باز هم اصل تعادل مطرح می شود. یعنی نه بگذاریم مصاحبه به بیراهه برود و کلا از موضوع اصلی فاصله بگیریم و نه آنقدر از صحبت های آزاد جلوگیری کنیم که جذابیت و سر زندگی مصاحبه از بین برود و فرد مصاحبه شونده بخواهد هر چه زودتر از قید و بند این فضای گفتگوی سنگین آزاد شود.
در نهایت باید بدانیم که «مصاحبه، هنگام مصاحبه اتفاق می افتد.» یک مصاحبه کننده با تجربه همه چیز را همچنان که در کنترل خود دارد، جانب اعتدال را نیز رعایت می کند و بهترین نتیجه ی ممکن را از این فضای گفتگو می گیرد.
اصول کلی پیش از مصاحبه
یک سری از اصول کلی مصاحبه، پیش از شروع آن مورد اهمیت است. ممکن است شما یک سری پرسش های مشخص را طرح کرده باشید و یک طرح کلی نیز برای خودتان چیده باشید؛ اما وقتی وارد مصاحبه می شوید، می بینید که طرح و نقشه ی شما تنها یک راهنماس کلی هستند که در بزنگاه ها به کمک شما می آیند و در واقع این اتفاقات زنده و صحبت های پیش بینی نشده هستند که مصاحبه ی شما را پیش می برند. پس ما با اتفاقات زنده ای رو به رو هستیم که نیازمند هدایت و کنترل ما هستند. در این روند، ممکن است گفتگوی جذابی رخ بدهد که ما فکرش را هم نمی کردیم؛ اما حالا که این اتفاق افتاده، باید نهایت لذت را از آن ببریم.
از یک سو می توانیم مصاحبه ای ساختارمند داشته باشیم که فقط به فکر یافتن پاسخ سوالات مان هستیم و با تحت فشار گذاشتن فرد مصاحبه شونده می خواهیم از گزافه گویی هایش جلوگیری کنیم و مثل یک بازجو عمل می کنیم و از سوی دیگر می توانیم یک مصاحبه آزاد و اعتراف گونه داشته باشیم که شخص مصاحبه شونده را در بیان احساسات و افکارش آزاد می گذاریم تا چیزی از صحبت هایش برداشت کنیم که به درد فیلم ساختن بخورد. این نوع مصاحبه بیشتر روان کاوانه یا مصاحبه درمانی است.
پرسش های خوب چه ویژگی هایی دارند؟
در باب یادگیری اصول کلی مصاحبه، نباید تاثیر پرسش های خوب را فراموش کنیم. در این بخش از مقاله، قصد داریم به طرح این موضوع بپردازیم که پرسش های خوب چگونه مطرح می شوند و چه ویژگی هایی دارند. پس با ما همراه باشید.
خب بگذارید برای روشن تر شدن موضوع برای شما یک مثال بزنم. فرض کنید که شما یک منتقد فیلم هستید و چنین پرسشی از شما می شود: «به نظر شما چرا فیلم های کمدی در سینمای ما غالب شده اند و این امر چه ارتباطی با بحران سینمای ایران دارد و آسیب شناسی شما در این زمینه چیست؟»
خب، این پرسش دست کم چهار ایراد دارد:
۱. توجهی به انگیزه مصاحبه شونده نشده و صلاحیت و تخصص او برای پاسخگویی به این سوالات در نظر گرفته نشده است.
۲. پرسش پیش فرض دارد. چون پرسش کننده این سوال نظرش این است که ساخت فیلم های کمدی در سینمای ایران غالب شده است، حتما پاسخ دهنده هم همین نظر را باید داشته باشد! در سوال بعدی هم چون فکر می کند که غالب شدن فیلم های کمدی بد است، پس اعتقاد دارد که سینمای ایران دچار بحران شده است، گمان می کند که مصاحبه شونده هم همین نظر را دارد و منتظر پاسخ است. حال اینکه به جای پرسیدن این سوال ها، آن هم به صورت رگباری؛ بهتر بود بحث را با یک سوال کوتاه آغاز می کرد:
«آیا موافقید که فیلم های کمدی، گیشه های سینمای ایران را به اشغال خود در آورده اند؟»
۳. پرسش ها طولانی و کلی است. برای یک مصاحبه تلفنی، هر چه سوالات کوتاه و واضح باشند بهتر است. مثلا این سوال را بپرسید: «کدام یک از کمدی های روی پرده را دیده اید؟»
و اگر پاسخ دهنده فیلمی را نام برد، بپرسید: «آیا آن را دوست داشتید؟»
۴. پرسش از سر بی اطلاعی و نا آگاهی شخص مصاحبه کننده است؛ مصاحبه شونده دوست دارد با فردی مصاحبه کند که بر موضوع تسلط کافی را دارد و خودش نیز صاحب فکر و نظر است. این امر باعث می شود که مصاحبه شونده نیز علاقه بیشتری به پرسش و پاسخ نشان دهد و درباره دیدگاه ها و نقطه نظراتش صحبت کند.
شما میتوانید برای اطلاعات بیشتر از وبسایت New York Film Academy نحوه تهیه و انجام مصاحبه مستند را به زبان انگلیسی مطالعه کنید
جمع بندی مبحث پرسش های خوب
در جمع بندی این بخش باید بگوییم که همیشه کوتاه ترین پرسش ها، درست ترین آن ها نیستند. یک پرسش کلی که یک جواب کلی و مفصل هم دارد، می تواند در جای خودش مفید و کارساز باشد.
گاهی ممکن است مصاحبه شونده در جواب پرسش های کوتاه، فقط بله و خیر بگوید و از درست جواب دادن طفره برود. نباید بگذاریم مصاحبه به آن سمت کشیده شود؛ زیرا گفتگوی گرمی بین دو نفر شکل نمی گیرد و جذابیت مصاحبه از دست می رود. حال آن که مصاحبه کننده شخصی است به نمایندگی از همه ی مخاطبان و آنجا روی آن صندلی نشسته است تا خود را به جای مخاطب بگذارد و سوالاتی را بپرسد که ابهامات ذهن اکثر بیننده ها می باشد و پاسخ هایی بگیرد که به رفع این ابهامات کمک کند.
پرسش های ابتکاری و ارتباط آن به اصول کلی مصاحبه
منصور ضابطیان زمانی در مصاحبه اش با اهالی سینما یک سوال جالب می پرسید:« اگر زرافه ای به شما می دادند، چه کارش می کردید؟»
پاسخ به این سوال ظاهرا هیچ ربطی به حرفه ی این افراد و توانایی هایشان ندارد، اما می تواند اطلاعات زیادی در مورد هوشمندی، حاضر جوابی، فرهنگ عمومی، پس زمینه طبقاتی و شیوه زندگی مصاحبه شونده در اختیار شما بگذارد. این گونه سوالات (مخصوصا وقتی از افراد زیادی پرسیده شود) می تواند جذابیت زیادی را به مصاحبه ما بیفزاید. پرسش های ابتکاری یک از شگفت انگیز ترین اصول کلی مصاحبه هستند که باید به درستی، به آن ها پرداخته شود.
امکان ثبت نظر جدید بسته شده است.
هیچ دیدگاهی نوشته نشده است.