مونتاژ و تدوین در سینما

تدوین در سینما، ابزاریست تا به کمک آن بتوان به بیان تفسیری فیلم مستند و سینمایی پرداخت. این مسئله تا جایی پیشروی کرده است که بسیاری از بزرگان عرصه فیلم سازی بر این باورند که فیلم های مستند شکل حقیقی خود را از طریق تدوین بدست می‌آورند.  اگر مقایسه‌ای بین فیلم مستند و سینمای داستانی داشته باشیم، پی به این موضوع می‌بریم که کفه ترازوی تدوین در فیلم های مستند سنگین تر از فیلم های داستانی است. با همه تفاصیل، برخی از فیلم های داستانی وجود دارند که عمدتاً به عامل تدوین در سینما وابسته هستند. حق با شماست، ما به این نکته توجه داریم که خوب بودن یک فیلم داستانی به عوامل مهم دیگری همچون درام و داستان و … می‌تواند ارتباط داشته باشد.

بنابراین تدوین در فیلم های مستند در قیاس با فیلم های داستانی از اهمیت کمتری برخوردار است. اینک شما مخاطب گرامی رسانه فارسی برای اینکه بهتر بتوانید بر ارزش و اهمیت این موضوع در فیلم های مستند ببرید، می‌توانید در این دقایق کوتاه پیگیر مطالب جمع آوری شده در خصوص تدوین در سینما باشید.

تدوین در سینمای مستند گام دیگر برای کشف واقعیت

تدوین در سینما بیان کننده این موضوع است که، به طور کلی برای شکل گیری یک فیلم مستند با بررسی و تحقیق این کار انجام می‌شود و زمانی هم که کار تولید فیلم به اتمام می‌رسد، مرحله‌ی دیگری از تحقیق آغاز می‌گردد. جالب است بدانید، بیشتر سازندگان  فیلم های مستند جواب تحقیق و مطالعات خودشان را در آیتم تدوین در سینما دریافت کردند. موضوع گردآوری در سینمای مستند بدین شکل است که سازنده فیلم با ردیف کردن اطلاعات دیداری و شنیداری خود به واقعیتی مواجه می‌شود که به هیچ وجه در هنگام تولید به سبب شرایطی که بر فیلمبرداری حاکم است، متوجه آن موضوع نشده است. مواقعی است که، دو تصویری کنار هم تضاد را بیان می‌کنند یا حتی گوش دادن به صحبت های افرادی که در فیلم سخن گفتند، حقایق بیشماری را برای کارگردانان نهان کرده است.

از اینرو، تدوین در سینمای مستند موضوعی است که سبب می‌شود، سازندگان آن دریچه دیگری برایشان گشوده شود و از این منظر، فیلم خود سازماندهی کنند و به نمایش عموم بگذارند. در حالی که این مزیت در فیلم داستانی کمتر به چشم می‌خورد، چرا که روند فیلم از همان آغاز تا پایان فیلم مشخص است.

تدوین در سینما یعنی چه؟

تدوین در سینما به بیان ساده یعنی اینکه نماهای فیلم را در کنار هم بگذارید تا به خوبی بتوان مفهوم اصلی فیلم را به مخاطب انتقال داد. یعنی با یک موضوعی جریان پیدا کرده و پیش روی می‌کند و در نهایت در لحظاتی به پایان فیلم نزدیک می‌شویم. در کتاب “هنر سینما” به نوشته دیوید بوردل و کریستین تامپسون تدوین را اینگونه تعریف می‌کنند، ترتیب قرار گرفتن یک نما با نمای دیگر که با یک نظم خاصی صورت گرفته است. به طور کلی ما می‌بایست به چگونگی تدوین در بخش تولید تفاوت ایجاد کنیم. بدین ترتیب نما یک تعداد قاب است که در فیلم پشت هم ردیف شده است، در حالی که تدوینگر با حذف و اضافه کردن آغاز و پایان یک نما را به نمای دیگر متصل می‌کند.

در نمونه دیگر از تعریف مسئله گردآوری در سینما، فرانک یویجین این گونه به موضوع نگاه کرده است:

کلمه انگلیسی مونتاژ (Montage) وام گرفته از زبان فرانسه یعنی بهم چسباندن است و در فیلمسازی به مفهوم کنار هم قرار دادن قطعات فیلم می‌باشد.

کاربرد  تدوین در سینما

در ادامه مطالب ارائه شده در خصوص تدوین در سینما به کلماتی چون Edit و Montage بر می‌خوریم، که بهتر است بدانید تفاوت هایی بر این دو کلمه وجود دارد که برخی سهواً با یک مفهوم آن را به کار می‌برند. در برخی منابع تفاوتی خاصی بین ادیت(ویرایش) و مونتاژ در فیلم قائل شدند.

در Edit(ویرایش) بر حسب موضوعیت، قطعات فیلم یا داستان را پشت سرهم قرار می‌دهند. همانطور که اشاره شد، ارتباط بین قطعات فیلم بر حسب داستان و روایت فیلم است. بدین شکل که نما، صحنه، سکانس مشابه هم را در کنار هم قرار می‌دهند.

برای قابل درک تر شدن موضوع تدوین در سینما، می‌توان این مسئله را به در کنار هم قرار گرفتن قطعات ماشین ربط داد، در این حالت همه قطعات در حین درست کار کردن می‌بایست با یکدیگر  همگام و هماهنگ باشند تا در نهایت ماشین به حرکت درآید. به این ارتباط ارگانیک ماشین، مونتاژ گفته می‌شود. لذا، برای بیان مفهوم یک فیلم با یک قطعه کار پیش نمی‌رود و بایستی تمام قطعات با یکدیگر همسو شوند. در زبان فارسی برای کلمه مونتاژ در سینما از لغت فارسی تدوین استفاده شده است.

آیزنشتاین که تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا برای تعریف تدوین در سینما از  نظرات فلسفی ماتریالیسم دیالکتیک بهره بگیرد. لذا او با استفاده از الگوی خط هیروگلیف، سعی داشت تعریف جدیدتری از تدوین ارائه دهد. وی در کتاب “شکل فیلم”، پس از بیان مفاهیمی چون عو عو کردن( سگ + دهان) یا گریه کردن( دهان +کودک) و… اشاره‌ای هم به خط هیروگلیف می‌کند:

تدوین در سینما یعنی اینکه میان تصاویری با مفهوم نمایشی ارتباط ایجاد کنیم. در آغاز، این تصاویر مفاهیم خنثی با شکل ساده دارند، اما با رعایت قرارگیری آنها در هنگام تقدم و تأخر می‌توان به خوبی آنها کنار هم قرار داد. این شکل از مونتاژ در سینما روش متمرکز گونه، سرآغاز سینماست. در انتقال مفاهیم مجرد استفاده از کوتاهترین کلام در قالب تصاویر سنجیده ترین کار است.

در بسیاری از روش هایی که آیزین اشتاین در تدوین بیان داشته است، به این مسئله اشاره می‌کند که صدا هم به مانند تصویر قدرت بالایی در انتقال مفاهیم فیلم دارد. بدین ترتیب صدا و تصویر بیشتر از این که تصویر دیگر را تکمیل تر کند، به تفسیر و توضیح  آنها می‌پردازد. به عنوان مثال، آیزنشتاین در فیلم “اعتصاب” ساخته شده در سال 1924، میان تصاویر سرکوب گارگران اعتصابی و در ادامه و سلاخی شدن یک گاو ارتباط ایجاد می‌کند و تصویر بعدی کشته شدن کارگران از طریق ارتش تزار را بیان می‌کند. آیزن به دنبال ساخت فیلم های مستند چون رزم ناو پوتمکین( 1925) و… ، به عبارتی تلاش کرد تا سبک های همچون، تدوین مشابه، تدوین متریک، تدوین متضاد، تدوین ریتمیک، تدوین کنتر پوئن و… چهره متفاوت تری از تدوین را در حوزه تدوین در سینما پایه گذاری کند.

در مقابل دیدگاه دیالکتیکی آیزنشتاین، فردی دیگر به نام پودوفکین با نظریه ” تدوین ساختاری” طرح دیگری را بنا می‌کند. او خلاف نظر آیزین اشتاین را دارد و معتقد است، تصاویر به جای آنکه همدیگر را تفسیر کنند می‌بایست کامل کننده یکدیگر باشند. او بیان می‌کند همانطور که یک دیوار از مجموعه‌ای از آجر شکل گرفته است، یک فیلم هم چنین حالتی دارد و بایستی به نحوی عمل کند که از مشارکت نماهای دیگر حاصل شود. در این حالت هر نما به تکمیل همدیگر می‌پردازند تا به نوعی بار عاطفی فیلم را افزایش دهند.

در صحنه‌ای  از فیلم “مادر”  ساخته پودوفکین (1926) شخصیت اصلی فیلم مستند پاول ولاسوف به دلیل ایجاد اعتصاب کارگری و … زندانی شده است. پس از مدتی او آزاد می‌شود و شادی و شعف بسیاری در وجودش شکل می‌گیرد. در این پودوفکین کوشید بدون استفاده از بازیگر حرفه‌ای، تنها با کمک عنصر تجسم و نوعی از تدوین در سینما بیننده را تحت تأثیر قرار دهد. او در زندان به صورت پنهانی نامه‌ای دریافت می‌کند با این مضمون که فردا روز قرار است آزاد شود.  تصویری  از چهره‌ای شاد و خوشحال و بدون هیچ جذابیت خاصی موثر واقع شد. البته او در به تصویر کشیدن چهره‌ی شاد حاکی از آزادی این شخصیت فیلم مستند از مصالح و عناصری چون حرکت نور شکسته در آب، جریان تند جوی آب و … تا شادی کودکان استفاده کرده بود.

او در ادامه صحبت هایش در خصوص تدوین در سینما، این مسئله را هم بیان می‌کند، من نمی‌دانم واکنش تماشاگر آن لحظه چه بوده، اما من یک لحظه هم بر نیروی ایجاد شده آن در آن نما شک و تردیدی به دل راه ندادم.

مورد بعدی در ایجاد سبک های متفاوت تدوین در سینما  توسط بزرگان آن است که، در همان اوایل به وجود آمدن هنر هفتم، به کار بردن نمای درشت (فیلم های گریفت)،تدوین موازی( سرقت بزرگ قطار) پایه هایی از تدوین در سینما شکل گرفت. این نوع از بیان سینمایی، در ادامه مسیر  رشد و توسعه خود را پیدا کرد.

در پایان، مقاله پیش رو با بیان مطالبی از کاربرد تدوین در سینما، صحبت خود را به پایان می‌رسانیم تا در صفحات بعدی سایت رسانه فارسی از منظر دیگر من جمله کارکردهای تدوین در سینما به ادامه مبحث تدوین در سینما بپردازیم.